Polska polityka społeczna wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną. Szanse i bariery w dostępie do edukacji i zatrudnienia

Spis treści

Wstęp …………………….. 3

Rozdział I. Sytuacja osób niepełnosprawnych intelektualnie ……… 5
1.1. Definicje i historyczny zarys sytuacji społecznej osób niepełnosprawnych … 5
1.2. Ogólna sytuacja osób z niepełnosprawnością intelektualną …….. 7
1.3. Od marginalizacji do integracji z niepełnosprawną częścią społeczeństwa …. 10

Rozdział II. Polityka społeczna wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie … 13
2.1. Zakres polityki społecznej wobec osób niepełnosprawnych intelektualnie …..13
2.2. Rola systemu pomocy społecznej ……………..16
2.3. Podstawowe zasady polityki oświatowo – wychowawczej ……….19
2.4. Edukacja oraz zatrudnienie osób niepełnosprawnych intelektualnie ……. 22

Rozdział III. Szanse i bariery w dostępie do edukacji i zatrudnienia ….. 25
3.1. Edukacja włączająca ……………….. 25
3.1.1. Szkolnictwo ogólnodostępne ……………. 25
3.1.2. Edukacja przedszkolna …………….. 26
3.1.3. Kształcenie na poziomie podstawowym i gimnazjalnym …….. 27
3.1.4. Szkoły integracyjne ……………… 29
3.1.5. Szkoły specjalne ………………. 31
3.1.6. Formy edukacji pozaszkolnej …………… 33
3.1.7. Edukacja w placówkach stacjonarnych ………… 35
3.2. Unia Europejska a polska polityka edukacyjna ……….. 36
3.3. Przepisy dotyczące zatrudnienia osób z niepełnosprawnością intelektualną .. 38
3.3.1. Zakłady pracy chronionej …………….. 41
3.4. Unia Europejska a rządowa polityka zatrudnienia ………. 45

Rozdział IV. Metodologiczne podstawy pracy ………….. 48

4.1. Cel, zakres oraz problematyka badań …………. 48
4.2. Zbiorowość badana ………………… 49
4.3. Metody i techniki badawcze ………………. 50
4.4. Teren i przebieg badań ………………. 50

Rozdział V. Opinie na temat polityki społecznej wobec osób z
niepełnosprawnością intelektualną. Wyniki przeprowadzonych badań ….55

5.1. Badania z pracownikami socjalnymi …………..55
5.2. Badania z rodzicami i opiekunami osób niepełnosprawnych intelektualnie . 64
5.3. Badania z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie ……… 66
5.4. Weryfikacja hipotez ……………… 66
Zakończenie ……………………. 67
Bibliografia …………………. 69
Wykaz tablic i wykresów ………………… 71
Wykaz rysunków ………………… 73
Wstęp

Niniejsza praca poświęcona jest grupie, która należy do najsłabszych w Unii Europejskiej. Osoby z niepełnosprawnością intelektualną spotykają się z silnymi uprzedzeniami i stygmatyzacją w całej Europie, a liczne bariery sprawiają, że nie mogą one w pełni korzystać z przysługujących im fundamentalnych praw człowieka. Wprowadzanie pozytywnych zmian utrudnia powszechna i mocno zakorzeniona dyskryminacja osób z niepełnosprawnością intelektualną.

W mojej pracy koncentruję się szczególnie na problematyce edukacji i zatrudnienia ponieważ mają one kluczowe znaczenie dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Jest oczywiste, że zapewnienie rzeczywistego dostępu do edukacji i zatrudnienia osobom z niepełnosprawnością intelektualną jest podstawowym warunkiem, by mogły one żyć i pracować w społeczeństwie jak równoprawni obywatele. Nie ulega też wątpliwości, że istnieje bardzo silny związek pomiędzy edukacją i zatrudnieniem: bez dostępu do odpowiedniej edukacji osoby z niepełnosprawnością intelektualną nie będą w stanie uzyskać sensownego zatrudnienia. Blokowanie tego dostępu prowadzi do trwałej zależności od innych, ubóstwa i wykluczenia poza margines społeczeństwa, co umacnia negatywny stereotyp niepełnosprawności intelektualnej.

W przezwyciężaniu licznych barier w dostępie do edukacji i zatrudnienia pomagają osobom niepełnosprawnym intelektualnie różne strategie i polityka państwa na rzecz tej szczególnej grupy osób. Niezmiernie ważnym elementem tej polityki jest rehabilitacja czyli proces, mający na celu włączenie osób z niepełnosprawnością intelektualną do życia w społeczeństwie. Z socjologicznego punktu widzenia jest to proces dążący „do reintegracji z podstawowymi zbiorowościami, takimi jak: rodzina, grupa rówieśnicza, społeczność lokalna itp.” .

Polska ratyfikowała większość międzynarodowych instrumentów praw człowieka, łącznie z dokumentami, których postanowienia dotyczą praw osób z niepełnosprawnością. Pozostały jej natomiast jeszcze do podpisania i ratyfikowania Zrewidowana Europejska Karta Społeczna czy Protokół nr 12 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (ECHR). Konstytucja Polska, a także inne przepisy zapewniają ogólną ochronę przed dyskryminacją i gwarantują opiekę i integrację w życiu społecznym dla osób z niepełnosprawnością. Ustawa o rehabilitacji reguluje kwestie rehabilitacji zawodowej i społecznej osób z niepełnosprawnością, przy czym osoby z niepełnosprawnością intelektualną zostały w niej wyróżnione tylko w nielicznych przepisach.

Warto zapytać czy systemowe rozwiązania są wystarczające? Jak oceniają je sami zainteresowani, ich rodzice/opiekunowie oraz pracownicy socjalni, którzy pracują z osobami niepełnosprawnymi intelektualnie.

Podstawowym celem mojej pracy jest ukazanie sytuacji społecznej osób z niepełnosprawnością intelektualną oraz polityki społecznej na rzecz tej grupy. W części empirycznej koncentruję się natomiast na opiniach wybranych grup na temat efektywności tej polityki oraz jej mocnych i słabych stronach.

Zanim jednak przejdę do szczegółowego omówienia wyróżnionych zagadnień pragnę pokrótce przedstawić strukturę pracy. W rozdziale pierwszym prezentuję sytuację społeczną osób niepełnosprawnych intelektualnie. Charakteryzuję zachowania społeczne o charakterze marginalizacyjnym wobec osób niepełnosprawnych, a także działania zmierzające do integracji niepełnosprawnych intelektualnie ze społeczeństwem.

Drugi rozdział pracy poświęcony jest polskiej polityce społecznej wobec osób z niepełnosprawnością intelektualną. W rozdziale tym opisuję podstawowe zasady polityki oświatowo – wychowawczej i polityki rynku pracy, a także działania w sferze edukacji oraz zatrudnienia osób z niepełnosprawnością intelektualną.

W rozdziale trzecim analizuję szanse i bariery osób niepełnosprawnych intelektualnie w dostępie do edukacji i zatrudnienia. Prezentuję formy edukacji osób niepełnosprawnych, przepisy dotyczące ich zatrudnienia, a także formy zatrudnienia chronionego. W rozdziale tym porównuję również polską politykę do polityki Unii Europejskiej.

Czwarty rozdział pracy poświęcony jest metodologii. Przedstawiam w nim problematykę badawczą, a także zbiorowość badaną, metody i teren badań. Badania prowadzone były z trzema grupami: pracownikami socjalnymi, rodzicami/opiekunami osób niepełnosprawnych oraz z samymi niepełnosprawnymi.

W rozdziale piątym analizuję uzyskane dane oraz odnoszę się do postawionych hipotez. Zakończenie zawiera wnioski z przeprowadzonych badań oraz moją własną ich ocenę.