Powstanie styczniowe w powiecie radomskim

SPIS TREŚCI

Powstanie styczniowe w powiecie radomskim……….1
Wstęp……….3
I Powiat radomski w okresie przedpowstaniowym (geneza)………..14
II Przebieg powstania styczniowego w powiecie radomskim…………36
III Skutki powstania na terenie powiatu ( w odniesieniu do całości ziem objętych walkami)………….93
Zakończenie………..99.
Bibliografia………… 100

WSTĘP

W trakcie walk partyzanckich, jakie toczyły się w czasie powstania styczniowego na terenie guberni radomskiej (podział administracyjny Królestwa Polskiego na gubernie dokonany został przez władze carskie; władze powstańcze przywróciły podział Królestwa na województwa; będzie o tym mowa za chwilę), ważną rolę odgrywały warunki terenowe. W szczególnie mistrzowski sposób potrafił je wykorzystać na potrzeby prowadzeniu walk partyzanckich Dionizy Czachowski, najwybitniejszy dowódca powstańczy na tym terenie. Będzie o nim mowa w następnych rozdziałach.
Gubernia radomska, powstała w 1844 roku w wyniku połączenia guberni sandomierskiej oraz guberni kieleckiej, dzieliła się na osiem powiatów (radomski, opoczyński, opatowski, sandomierski, kielecki, olkuski, miechowski i stopnicki) i około roku 1860 obejmowała obszar około dwudziestu dwóch tysięcy kilometrów kwadratowych (blisko czterysta mil kwadratowych). W 1866 roku z guberni radomskiej wyłączono południowe powiaty, z których na powrót utworzono gubernię kielecką.

Zaludnienie guberni, według danych z roku 1861, wynosiło 960 633 osoby. Znakomitą większość z tego niespełna miliona mieszkańców stanowiła ludność Polska. Ludność żydowska liczyło około stu trzydziestu tysięcy osób. Niemców i Rosjan mieszkało tu bardzo niewiele (przy czym w szacunkach tych oczywiście nie uwzględnia się stacjonujących na terenie miast guberni garnizonów wojskowych). Oznaczało to gęstość zaludnienia na poziomie prawie 44 osoby na jeden kilometr kwadratowy.

W porównaniu z innymi guberniami Królestwa gęstość zaludnienia była zatem dość znaczna.

Prawie cała gubernia posiadała naturalne granice w postaci dwóch dużych rzek: Wisły i Pilicy (patrz mapa). Zaledwie na małym odcinku południowo-zachodnim granica była sztuczna. Specyfika guberni radomskiej polegała na tym, że prawie cała jej południowa (ściślej: południowo-zachodnia) granica była jednocześnie zewnętrzną granicą państwową, odgradzającą Królestwo od Galicji Zachodniej . Wiązała się z tym fundamentalna dla powstańców kwestia zaopatrzenia w broń walczących oddziałów. Jednym z podstawowych źródeł zaopatrzenia powstańców w broń był bowiem import spoza granic Królestwa (wrócę jeszcze do tego zagadnienia). Pomoc ludności polskiej z terenu Krakowa i Galicji była znaczna, szczególnie w okresie początkowym. Kwestia tej granicy była więc dla powstania szczególnie istotna. Gubernia radomska była pod tym względem uprzywilejowana.

W środkowej części guberni rozciągały się Góry Świętokrzyskie, które południowo-wschodnim odcinkiem przechodzą w równinę pociętą licznymi wąwozami, zwaną Wyżyną Sandomierską. Północna część guberni, zawarta w widłach Wisły i Pilicy, była podówczas olbrzymim terenem torfowisk i bagien porośniętych lasami. Środkowa część przedstawiała się jako teren falisty, urozmaicony jarami i dolinami.

Oprócz granicznych rzek, Wisły i Pilicy, terytorium guberni przecinane było korytami czterech większych rzek: Radomki, Czarnej, Kamiennej i Iłżanki.

Z dogodnych przepraw przez Pilicę wymienić należy te w pobliżu Mniszewa, Warki, Kępy Niemojowskiej, Białej Góry i Michałowa. Przez Wisłę istniały dwa przewozy. Jeden na prawym brzegu rzeki przy drodze z Maciejowic, drugi na lewym w okolicy Magnuszewa.

Radomka, płynąca na przestrzeni około 30 kilometrów, przyjmuje wiele rzek i strumieni: Jastrzębiankę, Ostrowicę, Dobrzeszynkę, Kosieniec, Lipiankę. Dzięki temu wytworzyły się w jej dorzeczu dziesiątki jezior i jeziorek o różnej powierzchni, a także rozlewiska i bagna. Na terenach znajdujących się okresowo pod wodą, po ich spłynięciu, powstają tzw. leśne łąki (ługi) lub mszary, pokryte mchem i kępami sitowia, porosłe z rzadka olchą, brzozą czy sosną karłowatą.

Z większych skupisk leśnych na tym terenie, wymienić należy Puszczę Radomsko-Kozienicką, ujętą od północy rzekami Wisłą i Pilicą, a na południu sięgającą Zwolenia, oraz Bory Świętokrzyskie, zachodnim swym krańcem łączące się z lasami koneckimi i opoczyńskimi. Nadto istniało wiele większych i mniejszych kęp leśnych w różnych rejonach guberni. Łącznie lasy porastały prawie trzecią część obszaru guberni. Innymi słowy, niemal cały powiat radomski oraz częściowo opoczyński i opatowski były olbrzymimi połaciami lasów mieszanych o obfitym podszyciu, wielkimi bagnami i torfowiskami.